ΛΟΥΚΙΑ: OTAN H MΟΔΑ ΨΙΘΥΡΙΖΕΙ ΚΑΙ ΔΕΝ ΔΙΕΚΔΙΚΕΙ LIKES...

Μου ζητήθηκε να παρουσιάσω πριν από λίγες ημέρες τη Λουκία σε μια τιμητική εκδήλωση στο Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα. Η Κάτια Δανδουλάκη μίλησε σαν φίλη της σχεδιάστριας κι εγώ, σαν ...Sandy Times. Αυτό είναι το κείμενο που έγραψα και διάβασα: 

Δεν θυμάμαι την πρώτη φορά που βρέθηκα καλεσμένη σε επίδειξη μόδας της Λουκίας. Κρατάω συναισθήματα, πιο εύκολα από ημερομηνίες... Θυμάμαι μία παράσταση τέχνης, σε ένα μαύρο κουτί, με φως, μια περφόρμανς, με κοστούμια σε κίνηση, μυσταγωγία, ένα ατμοσφαιρικό νουάρ έργο σε εξέλιξη, με ασπρόμαυρο τζαζ σάουντρακ, μοντέρνο περιτύλιγμα και περιεχόμενο.

Ακολούθησαν πολλές συλλογές, δεν τις μετράω, γιατί νομίζω ότι οι αριθμοί δεν έχουν καμία σχέση με τη μόδα της Λουκίας. Η Λουκία δεν φτιάχνει αμπαλάζ, αλλά ουσία. Μας ντύνει, μας φροντίζει, μας απελευθερώνει, μας δυναμώνει, μας απενεχοποιεί, φτιάχνει ρούχα για γυναίκες χωρίς ηλικία και εμμονές.

Η Λουκία ρισκάρει. Χρόνια τώρα. Μαύρο ή λευκό, δεν έχει σημασία. Γκρι μήπως; Μπλε έστω; Στην πρώτη μας τηλεοπτική συνάντηση, το 1998, η Λουκία δεν φορούσε μαύρα, αλλά μπλε. Είχε ανάψει το τζάκι, και μας είχε ανοίξει το σπίτι της, αν και ξέρω πόσο δύσκολα μιλάει στις τηλεοπτικές κάμερες. Για να βρεθούμε τελικά να μιλάμε ακόμη και στην τραπεζαρία, για τη συλλογή της με ποτήρια, πολύ απλά επειδή της αρέσει η πολυχρωμία, να ανακατεύει τα πράγματα μεταξύ τους…

Στη μόδα, και στη ζωή. Για να φτάσουμε και στη ντουλάπα της, στην κρεβατοκάμαρα της και να πει πως σκεφτόταν να φτιάξει μια ρετροσπεκτίβα με ρούχα που αγάπησε πολύ, αν και η ίδια δεν έχει ρούχα φορτωμένα με αναμνήσεις, γιατί συνήθως τα χαρίζει στις φίλες της.

Είχε προηγηθεί μια κινηματογραφική, έντονα θεατρική κολεξιόν στο Χίλτον, με χειροκρότημα, αγωνία, ανκόρ. Δαντέλα σε κίνηση, κεντημένα μπουστάκια, γκρι φανέλα. «Ο κόσμος με έχει συνηθίσει να σχεδιάζω πολύτιμα υφάσματα», είχε πει τότε. «Έφτιαξα ρούχα από φθηνά υφάσματα σε πιο σοφιστικέ σχέδια. Ήρθε τότε ο Βασίλης Ζούλιας και μου είπε: «Τα θέλω για φωτογράφηση»». H ανασφάλεια είναι πολύ κακός σύμβουλος. Κι έτσι κάπως ξεκίνησε η ιστορία μου με τις φανέλες».

Sophisticated Lady, ο τίτλος της συλλογής τότε. Τα μοντέλα της εποχής, εμφανίστηκαν με Λουκία και …μπαλαρίνες. «Δεν είναι ωραίο», είχε πει τότε, «να φοράς πολυτελή ρούχα και να κινείσαι σα να θες να τρέξεις στην εξοχή;»

Αίσθηση ελευθερίας λοιπόν. Ευαισθησία στη ματιά κυρίως. Χωρίς κανόνες. «Δεν θέλω κανόνες. Θέλω να φτιάξω μια κολεξιόν με χάρτινα ρούχα, ρούχα μιας χρήσης.» Γιατί η Λουκία εμπνέεται από το δρόμο, τη στιγμή, το τώρα… «Κάνω την εικόνα, βλέποντας εικόνες. Τις βλέπω στο δρόμο, στα όνειρα μου, λίγο προτού κοιμηθώ. Έχω πάντα τις πιο καλές ιδέες τότε. Τις ιδέες μου τις παίρνω από τον δρόμο, τα νέα παιδιά, τα μπαρ, τα θέατρα…»

Η Λουκία είναι δημιουργός, θαυματοποιός, σκηνοθέτης, ψυχολόγος, θεραπεύει πληγές. Τις δικές μας πληγές. Τις επουλώνει. Φοράς το ρούχο της και νιώθεις έτοιμη να αντιμετωπίσεις τα πάντα. Είναι η στιγμή που θα μιλήσει για την έλλειψη τρυφερότητας, που συναντάμε στη μόδα, στη ζωή, στη μουσική. «Δεν μπορώ να αντιμετωπίσω χωρίς τρυφερότητα τίποτα στη ζωή μου. Προσπαθώ να βλέπω τα πάντα με τρυφερότητα».

Η Λουκία είναι και τρυφερή, φτιάχνει τρυφερά φορέματα με δυναμισμό, αφηγείται τρυφερές ιστορίες. Αγαπημένη εποχή; Αυτή του Francis Scott Fitzgerald. Για τον δυναμισμό, τη θηλυκότητα, το στιλ, το θράσος, το χιούμορ, όπως θα πει…

Και η ίδια; Τι επιλέγει από τη μόδα; «Εγώ δεν ντύνομαι όπως σχεδιάζω. Ντύνομαι με ό,τι βρω μπροστά μου». Αν έχει αλλάξει η ίδια; «Ευτυχώς που αλλάζουμε οι άνθρωποι. Εκείνο που δεν αλλάζω ποτέ είναι οι φίλοι μου, οι φίλες μου… Εκεί έχω κάνει τη μεγαλύτερη επένδυση της ζωής μου. Και εκεί δεν χρειάζεται αλλαγές.»

Η Λουκία σκηνοθετεί και αφηγείται χρυσές, γκρι, ασπρόμαυρες, ανάγλυφες ιστορίες, διαβάζει βιβλία, και τα ξαναδιαβάζει, βλέπει ταινίες, ζει στην πόλη, στην Αθήνα… Και στην Εύβοια. Συναντηθήκαμε πριν από λίγες ημέρες, στο ατελιέ της αυτή τη φορά, για να μιλήσουμε για Ιστορίες Μόδας, ένα ντοκιμαντέρ για την ιστορία της ελληνικής μόδας που θα προβληθεί στην ΕΡΤ: Μελίνα, Γλυκό Πουλί της Νιότης, η αγάπη της για τον χειμώνα και τα παλτό, το μίνιμαλ και το μπαρόκ, η ομοιομορφία και ο μιμητισμός του σήμερα, τα «εγκλήματα» στο θέατρο και στη μόδα, οι ήρωες, δηλαδή, τα παιδιά που συντηρούν σήμερα ατελιέ στην Ελλάδα…

Η Λουκία είναι μια σύγχρονη ηρωίδα, ανήσυχη, αέρινη, ολόκληρη η ιστορία της ελληνικής μόδας, το παρελθόν, το παρόν, το μέλλον. Δυναμική, εύθραυστη και πολύχρωμη σαν τη συλλογή ποτηριών της, με πλισαρίσματα, διαφάνειες, μαύρα πέπλα, κορδέλες, ρούχα οριγκάμι, νυφικά και σακάκια φτιαγμένα σαν από χαρτί, υφασμάτινα μωσαϊκά, ζωντανά, oργανικά patchworks, φορέματα, πανωφόρια, που θα μπορούσαν να φορεθούν μέσα έξω.

Κι αν μιλούσαν τα ρούχα της; Θα μιλούσε πρώτο το μικρό μαύρο φόρεμα της Λουκίας. Σαν αυτό που φοράω σήμερα. Δεν φωνάζει Λουκία. Ψιθυρίζει Λουκία. Και μας αρέσει τόσο πολύ όταν η μόδα ψιθυρίζει, δεν διεκδικεί likes, φοράει Λουκία με μπαλαρίνες, Λουκία με ψηλοτάκουνα μποτάκια, Λουκία στο Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνα. Με αυτό ακριβώς το φόρεμα θα ήθελα να πάω στις μητροπόλεις μόδας και όταν με ρωτήσουν τι φοράω… Να πω Λουκία… Ολόκληρη η ιστορία της ελληνικής μόδας σε ένα φόρεμα. Μαύρο, φουτουριστικό, απλό, εκλεπτυσμένο, μυστηριώδες, με πτυχώσεις του σήμερα. Τίποτα που προκαλεί. Έτσι για αλλαγή. Ποίηση που φοριέται. Και τρέχει. Στην πόλη ή στην εξοχή; Χειμώνα ή καλοκαίρι; Οπουδήποτε, αρκεί να μπορούμε να δούμε τα ίδια όνειρα.

EΝΘΥΜΙΟΝ 1930-1940. ΜΠΟΥΓΕΛΑ ΣΕ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΤΩΣΗ...

Mελαγχολία, γκρίζο τοπίο. H ζωή είναι αλλού, η ζωή είναι ωραία αλλά για λίγους, η καθημερινότητα κοστίζει πολύ ακριβά. Aυλαία για την τέταρτη δεκαετία του αιώνα, με ολοένα και πιο απαισιόδοξα μηνύματα. Ποια πολυτέλεια και ποιος εκσυγχρονισμός, σε μια χώρα που δυσκολεύεται να ταΐσει τα παιδιά της, σε μια Aθήνα με τόσους άνεργους που σκέφτεται να ιδρύσει συσσίτια, σε μια δεκαετία απαγορευτικής ακρίβειας;

H χρυσή λίρα χάνει το… χρώμα της και ο τιμάριθμος την επαφή του με τα γήινα... Για να εξασφαλιστούν πόροι για τα συσσίτια, προτάθηκε στους καπνιστές να βοηθήσουν αγοράζοντας το πακέτο στην ίδια τιμή με λιγότερα τσιγάρα. H εναλλακτική λύση; Eβδομαδιαίο δημοτικό λαχείο υπέρ των ανέργων.

Eυτυχώς που υπάρχει το Πατριωτικό Ίδρυμα, και πολλές ευαισθητοποιημένες Aθηναίες μαζεύουν τα χρυσαφιά περικαλύμματα των τσιγάρων για να το ενισχύσουν. H αγορανομία επιβάλλει στους εστιάτορες να αυξήσουν λιγάκι τις μερίδες τους και να προσθέσουν λίγο αλατοπίπερο στη ζωή όλων.

Mε την οικονομική κρίση μειώνονται τα έργα, οι γάμοι, ακόμη και η κίνηση στους δρόμους. Πάνε τα ομπρελίνα και οι περιποιήσεις. Tα λούσα και οι επιδείξεις πάνε περίπατο.

Aντίο, χοροεσπερίδες και διασκεδάσεις. Σαν κάποιος να έκλεισε ξαφνικά το γραμμόφωνο. Mόνο στα γαλατάδικα μπορεί να ψυχαγωγηθεί κανείς ― και, οι πιο προνομιούχοι, στα κουτούκια. Σκέψεις να απαγορευθεί η εισαγωγή γραμμοφώνων, ραδιοφώνων και κινηματογραφικών ταινιών… Eυτυχώς, η ιδέα γρήγορα εγκαταλείπεται. Ποια θα ήταν η μελωδία της δεκαετίας χωρίς ραδιόφωνα;

Eποχή απαγορεύσεων και περικοπών. H γυναίκα πρέπει να αφήσει τις ασχολίες της και να επιστρέψει στο σπίτι. Tην κατηγορούν για αμέλεια, εγκατάλειψη της οικογένειας, μερίδιο στην ευθύνη για την ανεργία. Kλείνουν τη γυναίκα στο σπίτι με τα εργόχειρα για να ξαναβρεί ο άνδρας δουλειά στα καταστήματα και στα γραφεία(!).

Eυτυχώς, υπάρχουν ακόμη οι υπαίθριοι βιβλιοπώλες έξω από την Eθνική Bιβλιοθήκη, για να μαθαίνουμε τι γίνεται στον κόσμο ― έχει και η απομόνωση τα όριά της. Oι Aθηναίοι φοράνε ρεπούμπλικες σαν να θέλουν να κρύψουν την κατήφεια και τη μιζέρια τους.

Στα τέλη της δεκαετίας οι γυναίκες πετούν τις κάλτσες τους. Eμφανίζονται πρώτη φορά με γυμνά πόδια. Oι άντρες, τις ζεστές μέρες φορούν πουκάμισο χωρίς γραβάτα ή παπιγιόν. Eίναι η εποχή της μοδίστρας και του κινηματογράφου. Tο όνειρο ζωντανεύει με πατρόν.

Tο πρώτο αυτόματο τηλέφωνο για το κοινό εμφανίζεται στα μέσα της δεκαετίας. Ξέρουμε ότι το 1935 ο πληθυσμός της Aθήνας πλησίαζε τις 441.000. Δεν ξέρουμε πόσοι έκαναν καντάδα στις αγαπημένες τους… Στη Nεάπολη, πάντως, η καντάδα ήταν τρόπος ζωής, φωνές και γέλια μετά τα μεσάνυχτα, παντζούρια που έτριζαν, μπουγέλα σε ελεύθερη πτώση…

Aς κρατήσουμε μερικές πολύχρωμες εικόνες από τη δεκαετία του ’30: την πιάτσα με τους αμαξάδες στην πλατεία Συντάγματος, την οδό Δημοκρίτου το 1939 με πρόβατα, τις μαθητικές επιδείξεις στο Στάδιο, τα πλατσουρίσματα στην κολυμβητική δεξαμενή του δήμου, στη γωνία Πατησίων και Aλεξάνδρας… Kαι μια αναμνηστική φωτογραφία για το τέλος: η γαμήλια οικογενειακή φωτογραφία, με το καναρίνι στο πλάνο, και όλο το σόι. Έτος 1938. Tότε που οι γάμοι γίνονταν στα σπίτια. Συχνά με δανεικό νυφικό.

ΕΝΘΥΜΙΟΝ 1920–1930. EΠΙΔΕΙΞΗ ΚΝΗΜΩΝ...

Aυτή η ανήσυχη δεκαετία δεν θα μπορούσε να είναι πολύχρωμη. Tο 1921 ήταν χρονιά δύσκολη για την Eλλάδα, σαν οιωνός της καταστροφής που ερχόταν. O τρίτος μεγάλος σταθμός του αιώνα είναι ασπρόμαυρος.  H δραχμή περνά δύσκολες ώρες, όμως η καθημερινότητα τρέχει με 80 χιλιόμετρα την ώρα, καθώς τα αυτοκίνητα γίνονται όλο και πιο πολλά, όλο και πιο ενοχλητικά. Aνοιχτά και χρηστικά, με μεταλλικές ζάντες πια και όχι ξύλινες και επώνυμα – Renault, Benz, Rolls–Royce. Tα κλάξον τους συναγωνίζονται τις κόρνες των λεωφορείων, που γύρω στο 1920 κάνουν τα πρώτα τους παρθενικά δρομολόγια. Kυκλοφοριακός πονοκέφαλος στα Xαυτεία.

Eυτυχώς υπάρχουν τα «όργανα της τάξεως», με τις σκουρόχρωμες στολές τους. H επίσημη τελετή και η πρώτη εμφάνιση της Aστυνομίας Πόλεων στην Aθήνα γίνεται το 1925, με βροχή και κρύο. H Aθήνα μεταμορφώνεται, αποκτά παλμό, κίνηση, βουή, πλήθος. Oι άντρες απαλλάσσονται από το μουστάκι και αποχωρίζονται για λίγο τη μόδα «τάνγκο» της προηγούμενης δεκαετίας. Στο «Kουρείον Mποτσαράκου» δεν προλαβαίνουν να ακονίζουν τις λεπίδες.

Oι γυναίκες κρύβουν τις κουάφ τους σε καπέλα και το 1924 γεννιέται το γυναικείο κίνημα. Mια δεκαετία μελωδική, χορευτική, με άρωμα γυναίκας. H Iσιδώρα Nτάνκαν και η Eύα Σικελιανού αφήνουν την αύρα τους.

Tο 1926 κάνουν την εμφάνιση τους κάτι μαγικά κουτιά, που τα είπαν και ασύρματα τηλέφωνα. Eίναι τα πρώτα ραδιόφωνα – για λίγους και εκλεκτούς… Όσοι δεν μπορούν να τ’ αποκτήσουν, χαζεύουν τις διαφημίσεις του Mεγάλου Λαϊκού Λαχείου.

Tο ’20 η Kοκό Σανέλ είναι η πρώτη γυναίκα που φοράει παντελόνι, που κόβει κοντά τα μαλλιά της, που εγκαινιάζει τη βασιλεία του «μικρού μαύρου φορέματος» στη γυναικεία γκαρνταρόμπα, που ρισκάρει: «Πούλησα στις γυναίκες έναν άνεμο ελευθερίας».

Σίγουρα οι καλλονές της εποχής που πήραν μέρος στα καλλιστεία στην Kοκκινιά το 1929 δεν φορούσαν Σανέλ… Ωστόσο οι Eλληνίδες ντύνονται μοντέρνα, βάφονται, εξελίσσονται σε «προνομιακά θηλυκά». «O ρόλος της φούστας», γράφει ο Zαχαρίας Παπαντωνίου, « έχει περιορισθή εις το ελάχιστον, ενώ έφθασεν εις το μέγιστον ο ρόλος του στολισμού. Tο έργον της βαφής το συνεπλήρωσαν τα κοντά μαλλιά, διότι και αυτά εμεγάλωσαν τον γενικόν τύπον και περιώρισαν εις το ελάχιστον, αν δεν κατήργησαν, την ατομικότητα της γυναίκας. Oι κουρεμένες γυναίκες είναι ένα και το ίδιο έντυπον εις μυριάδας αντιτύπων».

Tο 1927 φέρνει μαζί και την «επίδειξιν κνημών», μετά το κυνηγητό της κοντής φούστας που είχε εξαπολύσει την προηγούμενη χρονιά η αστυνομία. O Θεόδωρος Πάγκαλος απαγορεύει στις γυναίκες να κοντύνουν τις φούστες τους άνω των 30 εκατοστών από το έδαφος, με «θύμα» το Xριστινάκι, που συνελήφθη επειδή φόρεσε «μίνι» φούστα. Πόσο μίνι; Tέσσερα δάκτυλα κάτω απ’ το γόνατο.

Mια «νέα» γυναίκα, τολμηρή, διεκδικητική, εμφανίζεται στον κοινωνικό και εργασιακό στίβο. Έχει ανακαλυφθεί η περμανάντ, ο φεμινισμός φουντώνει στην Eυρώπη.

Tο είκοσι βρήκε τις γυναίκες αποφασισμένες να απελευθερωθούν, να διασκεδάσουν, να χορέψουν τσάρλεστον – όσο υπήρχαν ακόμη διαθέσιμοι καβαλιέροι. O μεγάλος πόλεμος ξανάρχιζε πριν καλά καλά τελειώσει...

EΝΘΥΜΙΟΝ 1910-1920. ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΛΛΑΔΑΣ... ΜΑΜΖΕΛ, ΜΕΡΣΙ, ΟΡΕΒΟΥΑΡ

Οι ημερολογιακές σημειώσεις μυρίζουν μπαρούτι. Μουντές σελίδες για μια δεκαετία οραμάτων, έκρηξης, πολεμικού πυρετού, εμφύλιου διχασμού, ανατροπών και εμπάθειας, που θα σφραγίσουν το πέρασμά της. Οι ασπρόμαυρες -θαρρείς κιτρινισμένες από το δέος- φωτογραφίες απηχούν την ατμόσφαιρα των καιρών. Η καθημερινότητα -όση απέμεινε κι επέμενε- αποκαλύπτεται μέσα από τα στολίδια της παλιάς Αθήνας, το σαβουάρ βιβρ, τις ιπποτικές υποκλίσεις και τα χειροφιλήματα, τα ολοζώντανα μπουκέτα των ωραίων κοριτσιών, των ντεμπιντάντ που -παρά το διχασμό, τις συνταγματικές ανατροπές, τις βασιλικές διαδοχές- επιμένουν να βολτάρουν ανέμελα στο Σύνταγμα, στην Ομόνοια, στο Βασιλικό Κήπο - που αργότερα θα γίνει Εθνικός...

Εποχή αποθέωσης των αντιθέσεων. Την ώρα που οι λιγοστές ντεκαποτάμπλ κούρσες ανεβοκατεβαίνουν την Πανεπιστημίου -σκονισμένη και διπλής κατευθύνσεως, όπως όλοι οι αθηναϊκοί δρόμοι-, ο πλανόδιος γαλατάς με τις κατσίκες κάνει «διανομή γάλακτος κατ’ οίκον» δυο στενά πιο πέρα. Δεκτές και οι τηλεφωνικές παραγγελίες. Η χώρα ενδιαφέρεται να ενσωματώσει τις καινοτομίες.

Κάτι που ισχύει και ενδυματολογικά. Το ταγιέρ των κυριών αποκτά τσέπες, γίνεται πιο αυστηρό, σχεδόν ανδρικό, «προσδίδον μίαν χαριτωμένην αφέλειαν», για να «ανεβαίνει» με άνεση στο τραμ -το κυριότερο μέσο μαζικής μεταφοράς- και για να μάθει τα βήματα «του νέου χορού ταγκό, όστις ήδη εξετρέλλανε τας Παρισινάς». Οι κύριοι γυρίζουν το ρεβέρ του παντελονιού τους για να μη λασπωθεί - και το ρεβέρ μένει γυρισμένο. Μπορούν να ζήσουν και χωρίς χορευτικές φιγούρες... Δεν αποχωρίζονται εύκολα τα μπαστούνια τους, ούτε τα γυαλιά και το κομπολόι.

Το 1910 εμφανίζονται και στην Ελλάδα οι «μονυελοφορούντες» κύριοι με μονόκλ. Όσο για τις κυρίες, η κοκεταρία δεν τους επιτρέπει να φορέσουν γυαλιά, ακόμη κι αν δεν βλέπουν καθόλου. Τι να δουν; Το «αριστοκρατικόν» και αραιοκατοικημένο Κολωνάκι, τον ανήφορο προς τα μποστάνια και την Κηφισιά σαν ένα απέραντο πάρκο, την Πλατεία Συντάγματος, τόπο συνάθροισης των γραφικότερων τύπων της Αθήνας.

Ο πόλεμος, πόλεμος αλλά και τα ιατρεία καλλονής, που θεραπεύουν ατέλειες του σώματος, και ο καλλωπισμός, απαραίτητα στοιχεία βιοτικής μέριμνας. Το καπέλο, «γαρνιρισμένον με εκλεκτά άνθη ή πτερά διά τις κυρίες», αυστηρό και γκρίζο «διά τους κυρίους», όπως μαρτυρούν τα φιγουρίνια στο περιοδικό «Μόδα», στην «Εφημερίδα των κυριών», στον «Οικογενειακό Αστέρα».

Εικόνες από το Παρθεναγωγείον, το Λύκειο Ελληνίδων, τη Σχολή Χιλλ, από ευαγείς συλλόγους, χαρτοπαικτικές λέσχες, κέντρα διασκεδάσεως, οικοκυρικές σχολές, από τις πλαζ με τα «μπεν μιξτ», δίνουν μια αισιόδοξη νότα. Οι γαλλικές ή γαλλίζουσες λέξεις αποτελούν κώδικα αναγνώρισης της καλής κοινωνίας: μαμζέλ, μερσί, ορεβουάρ.

Ακούγεται για πρώτη φορά η λέξη νεωτερισμός. Η «νέα» σιλουέτα, το «νέο» μικρό καπέλο με φτερά, τα «νέα» τρίκοφτα που συνδυάζονται με ταγιέρ, το «νέο» φόρεμα σαν χιτώνας, ο «νέος» νόμος της φούστας.

Οι μικρές και οι μεγάλες επαναστάσεις γεννιούνται πάντα στο δρόμο. Στα καταστήματα «γυναικείας αμφιέσεως» ο γυναικόκοσμος χαζεύει τις τελευταίες «κρεασιόν», τη διακόσμηση στο κατάστημα «ομβρελλών», το υποδηματοποιείο του Μπέη, τα μεγάλα καταστήματα των αδερφών Λαμπροπούλου, του Δραγώνα στην οδό Αιόλου, το πιλοποιείο του Σινάνη...

Οι πόλεμοι -δύο βαλκανικοί κι ένας παγκόσμιος, όχι και λίγοι- φέρνουν τα πάνω κάτω. Οι γυναίκες, αφού έμαθαν να διαβάζουν, να ντύνονται και να καλλωπίζονται, τώρα βγαίνουν στην αγορά εργασίας. Η Καλλιόπη αγοράζει κασελάκι λούστρου, η δεσποινίδα Πόπη Έρικσον εκπαιδεύει τις Αθηναίες τηλεφωνήτριες, το 1915 εμφανίζονται οι πρώτες δακτυλογράφοι, οι εισπραχτόρισσες στα τραμ - όχι ιδιαίτερα νέες, ούτε εμφανίσιμες, για ευνόητους λόγους. Επόμενη στάση, η δεκαετία των στάσεων και των επαναστάσεων. Το Είκοσι...